Narcisme (2)
In het vorige blog schreef ik over een narcistische instelling die voortkomt uit een gebrek aan zelfliefde. De andere manier om de mythe van de op zichzelf verliefde Narcissus te duiden ligt precies aan de andere kant van het spectrum en heeft veel meer weg van ware verliefdheid op jezelf. Het gaat dan om mensen die, meestal op basis van een uitstekende intelligentie of uitgesproken vermogens en talenten, daar een vorm van zelfbewustheid in vinden die magnetisch is en voortdurend bewondering aantrekt. Die bewondering is dan weer ‘voeding’ die bewust of minder bewust wordt ‘uitgenodigd’. Wij mensen houden al snel van zelfbewuste mensen, die krachtig in het leven staan, die uitstralen dat ze het weten of kunnen en zo komt er makkelijk een ‘deal’ tot stand.
Mensen met deze vorm van narcisme zijn dominant, gericht op controle en ze trekken de energie en aandacht naar zich toe. Ook al zijn ze bijvoorbeeld een helper, in welke vorm dan ook, er is een neiging tot centraliteit. Als een ander of hun naaste partner meer aandacht trekt levert dat al gauw spanning op. In een langdurige relatie met een narcist kun je gaan ervaren dat je jezelf langzaam aan het kwijtraken bent. Dat je onzeker wordt en gaat twijfelen over ‘je functie’ en eigenheid. Je komt er niet door met wat je tegen de ander wilt zeggen en je wordt voortdurend overtroefd met mooie woorden en verklaringen.
Narcisten kunnen een briljante agressieve-defensiviteit aan de dag leggen. Jij bent gewoon degene die verkeerd zit en je begrijpt het ook allemaal niet zo goed. Dat is eigenlijk al als een vaststaand gegeven bepaald. En als er al een verklaring voor eigen gedrag wordt aangereikt dan kan de narcist er voor zichzelf makkelijk mee weg komen ‘Ik ben wel eens wat onredelijk of kort door de bocht’, ‘Ach, zo doe ik de dingen nou eenmaal’. Maar o wee als de narcist zelf terecht wordt aangesproken of het idee heeft dat er slecht over hem of haar wordt gesproken of gedacht, dan is de wereld te klein en het einde van een relatie nabij. Zelfspot of zelfrelativering is niet echt een ontwikkelde eigenschap van een narcist. En over het algemeen komt de energie vanuit het hoofd.
Tussen mensen met een gebrek aan zelfliefde (zie narcisme 1) en zij die vanuit superioriteit en zelfoverschatting functioneren kan een prachtige collusie (het in elkaar grijpen van psychische dynamiek of overdracht) ontstaan.
tekening Albert Hennipman
De grondproblematiek van het narcisme gaat dus over overmatige of gebrekkige zelfliefde en dat is een gegeven waar wij ook collectief mee worstelen. We spiegelen ons aan beroemdheden, influencers en slimme marketingcampagnes waar ons gewenste beelden worden voorgeschoteld met stralende jonge mensen of ouderen. Bejaarden blijken eigenlijk ook nog jong te zijn en kunnen van die schattige danspasjes maken, zo blij als ze zijn met hun verzorgde vakantie of goed geregelde pensioen (met name reclames van Zwitser Leven Gevoel kunnen mij over de rand krijgen - die naam alleen al).
De basis van ons economisch systeem is het creëren van tekort. We hebben een monster geschapen dat al sinds de Industriële revolutie ons voorhoudt dat we meer vrije tijd krijgen, maar dat is een illusie gebleken, we moeten steeds harder hollen – en we raken dan ook steeds meer uitgehold. De opgezweepte vraag die het collectieve economische verhaal aanjaagt, zal nooit vervuld kunnen worden binnen dat systeem, want het is een groeimodel op basis van kwantitatieve waarden. Synchroon aan het ‘eeuwig’ economisch tekort bestaat er dus een grenzeloos tekort aan kwalitatieve waarden als liefde, ware aandacht en persoonlijke vervulling. In een systeem waar bijna alles van water, tot kinderopvang en zorg allemaal financieel zijn gemaakt zijn basisbehoeften als zelfexpressie, kwalitatieve tijd voor elkaar en zorg voor milieu in de ruimste zin van het woord, met het vervuilde badwater weggegooid.
Narcisme is een label en daardoor kunnen we er ook weer keurig afstand toe bewaren, maar tegelijkertijd is de pijn van het tekort, het gemis aan kwaliteit, diep voelbaar in onze samenleving. Narcisme is een collectief probleem. Met zorg en liefde voor elkaar kunnen we onze omgeving doen oplichten en het economisch en maatschappelijk bestel – ‘ons collectieve verhaal’ – als vanzelf ‘van binnenuit’ omvormen.
Zie ook Gehechtheid en liefde dat op dit thema voortborduurt.
